Van een goede kennis, die zich voornamelijk bezighoudt met de historie van de landbouw, kreeg ik een artikel toegeschoven uit het Friesch Landbouwblad van 15 februari 1952. Het is een vrij technisch verhaal over de herbouwde boerderij Groot Lammema, Hoarnestreek 9. Deze boerderij werd in de nacht van zaterdag 26 op zondag 27 juli 1947 totaal door brand verwoest. Het dorp was toen nog aan het bijkomen van de grote kerkbrand die bijna twee maand eerder had plaatsgevonden. Onderstaand artikel is nog een oude spelling van het Fries met enkele woorden die tegenwoordig niet meer gebruikt worden. Ter informatie: de schrijver van het artikel, G.A.J. Bouma, is geen familie van de beheerder van deze website.
Groot Lammema (Google View 2010)
In treflik nije pleats
Al wer in pear jier forlyn is der ûnder Minnertsgea in moaije nije pleats mei foarein en hals ré kommen: de state Great Lammema. De pleats stiet oan it begjin fan de Hounestreek. Sa hjit de wei dy ‘t op healwei tusken de bjirmen en sédyk nei Harns ta rint en inkele kilometers noardlik fan Minnertsgea begjint. Yn de iepen lânsdouwe mei fiere kimen fan de Fryske bouhoeke falt de kloeke pleats binammen út it westen wei tige yn it each. Dat komt der ek fan dat it hoarnleger tige heech leit.
De âlde state Great Lammema wie eat bysûnders. It moat in lange en en wichtige skiednis hwan hawwe. It binhûs fan de âlde pleats wie great. Foar 1876 wiene der 13 keamers yn. Dernei is in part fan de foarein ôfbrutsen, mar ek hwat der oerbleaun wie koe jitte munsterje. Der wiene jitte yn de ‘seal’, de ‘siktery’ en de ‘griene keamer’.
Van den Akker biskriuwt der ien en oar fan yn syn boek “Van de mond der Oude Middelsee”. Ek de skuorre en it bûthús fan de âlde pleats wiene great en rom. Dizze âlde huizinge baernde yn 1948 [moet zijn 1947] ôf. Nei de brân hat de eigner Mr. N.J. van Aalst to Rotterdam de opdracht jown in pleats to bouwen dy’t de âlde weardich forfange koe. De Boumasters A. Baart en P. Niesten to Ljouwert binne yn dit stribjen tige slagge. De nije pleats is sawol kwat it ynwindige as hwat it oansjen oanbilanget tige goed útfallen. Foar de biwenner, de hear K. van der Schaar, bitsjut de nije pleats in hiele forbettering en hy is der dan ek wakker wiis mei.
Skuorre
De skuorre is 21 m breed en 33,75 m lang. De naed leit op 13,85 m. It is in greate skuorre. De sydgevels binnen 2,50 m heech. De eftergevel 4,10 m. De ynhâld fan dizze royale skuorre is 5530 m3. Op in great bidriuw dêr’t sa’n 200 pounsmiet lân (74 ha) by brûkt wurdt is ek forlet fan in goede huizinge. It is in boupleats. Der is mar likernôch 27 pounsmiet greide by. It bûthús leit oerdwers foar yn skuorre tsjin de súdgevel. Der kinne 16 kij opset wurde. It bûthús is in saneamd hollânsk bûthús. Der leit in foargong foar de kij lâns. By it fuorjen fan biten, moal en kuil is soks tige maklik. De kij stean fêst yn hingjende kettings dy’t goed foldogge. Hja kinne dan net foarút rinne en meitsje harsels ek net smoarch. Tsjin de eastgevel leit it lyts bûthús foar 4 rierrenen 4 hokkelingen. Dêrop folget in box en dan komt in plak fan 5,4 x 17,7 = 96 m2 foar de mesinen. Dit mesine-berchplak rint oan de eftergevel, dat men kin altiten maklik by de mesinen komme. Alle souders binne fan stien, dus folslein brânfrij. De romme skuorreed leit tsjin de westgevel. Dizze is 5,7 x 25,7 = 157 m2. Yn de golromte leit tsjin it great bûthús in hel foar biten fan 3,75 x 8 m. Der is in doar yn dy’t op de fuorgong foar de kij útkomt. Ir fuorjen nimt op dizze wize net folle tiid. Nêst it plak foar de biten leit ien golle fan 9,36 x 7 m. Derop folget in berchplak foar setters fan 9,34 x 10 m. Dizze grinzet oan it hynstebûthús dêr’t plak is foar 6 hynders. Yn de skuorre is 2303 m3 golromte. Der binne gjin gewoane bynten tapast dochs lymde spanten dy’t tsjin de sydgevels steane. De golromte bliuwt sa folsein frij. De skuorre is lyk as it binhûs en de hals dutsen mei blauwe pannen.
Hals
De hals is 5,80 m breed en 6,25 m lang. De naed leit op 5,70 m. De ynhâld is 150 m3. Tsjin de noardwestgevel leit deryn in stânplak foar de molke mei in doar yn it bûthús en in bûterdoar, dêrnêst is in plak foar fytsen, wylts tsjin de súdeastergevel in plak foar melkersklean en in puoskoken is. Op de souder fan de hals is in feintekeamer en in droechsouder. De lêste leit boppe de puoskoken. Dat is tige gaelik.
Binhús
In binhús is 7,80 m breed, 11,80 m lang en 8 m heech. De ynhâld fan it binhús is 500 m3, dy fan de kleder 84 m3. In sitkeamer fan 5 x 3,80 m leit tsjin de foargevel op it suden en súdwesten. Yn de foargevel hat dizze keamer iepenslaende doarren. In sliepkeamer fan 5 x 3,35 m leit nêst de sitkeamer tsjin de fosargevel. De wenkeamer fan 3,84 x 5,95 m leit tsjin de noardwest gevel en deroan grinzet de koken efter yn it binhús. De koken is 3,84 x 2,20 m. Dy hat in doar yn de puoskoken. De hiele wente is goed fan yndieling en tige maklik yn it gebrûk. Boppe binnen jitte fjouwer sliepkeamers. Dy efter de foargevel hawwe elts in balcon mei iepenslaende doarren. Boppdat is der boppe in baeikeamer. De lêste kin men tsjinwurdich net mear misse.
Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed objectnr. 117539, opname 1968
Bislút
De pleats is boud troch de oannimmer S. Burggraaff to Lollum. De útfiering is tige degelik. De boukosten wiene, mei alle kosten deryn bisletten, fl. 22,71 de m3. Foar sa’n pleats is dat net djûr. Oan de Hounestreek is, mei it útfieren fan dit wurk in nijmoaderige Fryske huzinge ta stân kommen, dy’t tige goed oanslút by de moaije âlde pleatsen dy’t fiederop lâns dizze wei steane.
G.J.A. Bouma
Bron: Friesch Landbouwblad 15 februari 1952
NB. Volgende keer het verhaal over Groot Lammema uit het boek Van den mond der oude Middelsee dat geschreven is door K.J. van den Akker
Goed dat aan de boerderij Groot-Lammema aandacht wordt geschonken. Spijtig is is het aan de voorgaande periode nog geen aandacht is gegeven. De oude bezitting was voordien lang in bezit van het oude Friesche geslacht Lambsma. Nog minder is het bekend dat op deze plek in 1811, de destijds beroemde, zo u wilt beruchte, Patriottenleider en politicus Hayo Tuinhout leefde en is gestorven, echtgenoot van Dina Lambsma, en en zwager van Huber. Hij werd v.o. in de kerk van Minnerstga begraven . Hayo (Haaye) was nauw betrokken bij de Friese beweging die onder leiding stond van Coert lambertus van Beyma. In het Hannemahuis, museum van Harlingen, vindt u zijn portret. Als ooit, nader onderzoek wordt ingesteld, ben ik graag bereid u hiervoor nadere gegevens te verstrekken.
Met vriendelijke groeten,
Harry Tuinhout
Amsterdam
Hartelijk dank voor uw reactie. Het is mijn bedoeling om nog eens specifiek boerderijonderzoek te doen naar de boerderijen die binnen het grondgebied van Minnertsga vallen. Maar het ontbreekt mij nu nog aan tijd. Gr. Gerryt Bouma
Beste Harry,
Ben zeer geintresseerd in Hajo’s verblijf in deze boerderij. De reden is dat mijn voorouders Asmus Feddes, de familienaam Tuinhout hebben aangenomen. We zijn geen familie van Hajo, maar Asmus en zijn vrouw Fetje Pieters verbleven wel in Minnertsga. Waren zij geïnspireerd, werkten ze voor hem…
Zou graag contact met je opnemen.
M.v.g.
Arjan Tuinhout
Beste Arjan,
Het heeft lang geduurd alvorens ik je kon antwoorden, moeilijkheden aan en met het programma en de oude computer in het algemeen, hebben tot mijn spijt voor oponthoud gezorgd. Jouw familie is de mijne, 1811, Fetje Pieters in Harlingen. Over Haijo en zijn verblijf op Groot Lammema is weinig mede te delen. Ik heb slechts hierover summiere aanwijzingen. Je kunt hem overigens altijd vinden onder diverse rubrieken op internet, zijn formele historie is te achterhalen, maar de persoon zelf, een bekend Patriot , en Lid van de Vrijmetselarij, (oprichter van 3 Loges), nauw betrokken bij bij Coert Lambertus van Beijma, is toch heel gecompliceerd. Of en op welke manier deze familie Tuinhout, samenhangt met de onze zijn, tot heden, geen echte aanwijzingen. Het testament van Haijo heb ik gezocht, maar niet bij Tresoar gevonden,Mogelijk berust het nog geïndiceerd in het notarieel archief van Sneek of Leeuwarden, dan wel Harlingen. het testament van zijn vrouw, laatstelijk Dina Lambsma, in bezit van Tresoar, geeft geen bijzondere aanwijzingen. Mogelijk is Fetje Pieters uit bastaardij afkomstig, maar ook dit is onduidelijk omdat de kerkhandelingen , die in Amsterdam Berusten, de stad waar ik woon, op dit terrein heel terughoudend zullen zijn, Haijo was immers een invloedrijk man, en die worden, ook binnen de kerkelijke gemeenten veelal ontzien, omdat zij als weldoeners werden beschouwd, en tja “Geld, en macht maakt vrienden.
Ik hoop dat ik je achteraf enigszins van dienst ben geweest, laat s.v.p. een reactie achter. Personen die zich interesseren voor de geschiedenis van Hayo en die met name meer weten te melden over het oude Greatt lammema., en zijn geschiedenis, zijn mij bijzonder welkom. Ik ben ten allen tijde graag bereid om met hen samen te werken. Met groeten,
Beste Harry,
Ik had je reactie helaas gemist – andere werkzaamheden. Er is een deel van “onze” familie die ervan overtuigd is dat we allemaal een familie zijn. Er waren bij mijn weten in 1811 in Nederland drie families die de naam Tuinhout aannamen, drie verschillende sociale lagen als ik het zo inschat. Als ik de reisverslagen (e.g. Google op Tighelaar) op het internet zo doorlees was die Hayo meer ondernemer dan politicus, nam zijn vrouw overal mee naar toe en verlangde na excursies naar St. Omer, Duinkerken vooral naar “thuis.” So much voor de avonturier (al zou ik het hem niet nadoen). Buitenechtelijke kinderen van hem lijkt mij – naast een niet passende tijdsspanne – ook niet verenigbaar met het het beschreven karakter, maar goed stille wateren etc. Overigens kwamen de meeste buitenechtelijke kinderen wel uit dezelfde sociale laag, en het beeld van de door de rijke heer des huizes zwangergemaakte dienstmeiden is meer ontsponnen aan de vrije loop van vooringenomen maatschappelijke visies dan gestoeld op feiten.
De familiere overtuiging kan uit overlevering komen en ik vind onze naam ook te vreemd om zomaar aan te nemen. Fettje Pieters woonde weliswaar dicht bij een houthandel (Tuinhout = tuin met hout, zoals Haarlemmer Houttuinen), maar op schilderijen van Harlingen tonen de opslag vooral op het water (en dus niet in een tuin) – en de naam om mee te associeren zou de welgstelde familie Houtstra zijn en dus niet Tuinhout. Verder zie ik in de werkzaamheden van haar en en haar kinderen – voor zover bekend – geen link met houttuinen.
Wel intrigeert Fettje Pieters mij. Ze komt nl. niet voor / is niet de matchen met enig geboorteregister in die buurt. In de huwelijksacte tussen Foppe Asmus & zijn derde vrouw Neeltje-Jans (mijn grootmoeder), worden als ouders aangewezen Pieter Freerks en Bregtje Sjoerds. Deze personen heben hebben bestaan in die omgeving, maar niet op een passende periode en ook niet als echtelieden. Foppe Asmus roept dus maar wat en hij heeft hier een goede reden toe. Zijn ouders zijn inmiddels overleden en dan moet je jezelf “identificeren” middels het noemen van ouders én grootouders. Bij zijn tweede huwelijk heeft hij ondervonden hoe moeilijk die bewijslast is: zijn tweede vrouw moet over twee pagina’s duidelijk maken wie zij is. Extra lastig als er vastgoed in het huwelijk wordt ingebracht. Hij roept dus maar wat, ook wat betreft zijn grootouders van vaders zijde (Fedde Ypes & Sytske Martens hebben bestaan in de buurt van St. Jacobiparochi mogelijk zelfs familie, maar niet als echtelieden).
Mijn huidige strategie of laatste pogingen zo u wilt, is het testament Wybo Tuinhout (1770-1778, de secretaris van grietenij Wymbritseradeel) – ik meen dat ik een overzicht van notarisacten diep op het internet ben tegengekomen, maar stomgenoeg geen nummers genoteerd. Verder zou Wybe Tuinhout 17e eeuw, burgermeester Workum nog een verarmde tak hebben nagelaten… en mogelijk is er een testament van deze knakker, maar nog niet gevonden.
Andere verklaringen: weeshuis of andere welzijnswerkzaamheden. Fetje Pieters weeskind? Er bestaat er een, geboren 20-02-1735. Onze Fetje is overleden in 1827, dus dan zou een respectabele leeftijd zijn (al was mijn overgrootmoeder lange tijd met haar 97 jaar de oudste vrouw van de Jordaan in Amsterdam, o nee dat was een van Buuren geloof ik!).
Of misschien was ze geinspireerd door de patriotische gedachten, maar voor een analfabeet lijkt me dat wat ver weg.
Ook intrigerend is haar zoon Fedde, die noemt zich later Kelder en zijn dochter Fettje (vermeld als 1 jarig kleinkind bij de naamsaanname) wordt in 1837 ter dood veroordeeld. Dit las ik in de krant van 1939 (waarbij ongeveer 100 jaar terug werd geblikt – raad maar eens hoe oud ik ben). Hij woont zelf in St. Jacobiparachi, terwijl zijn kind bij oma Fetje in Harlingen woont. Waarom noemt hij zich Kelder, was Asmus Feddes niet de biologische vader? Maar een zekere Kelder? Er zijn geen naamsaannames van “Kelder” in de buurt. Afijn ik heb de strafdossiers opgevraagd en hoop ze met enige weken te hebben.
Dan Pieter Tjallingii, uit de omgeving van Hajo Tuinhout, de voornaam kan een link zijn. Ook bij het naspeuren van enkel notariele akten moet hij zich identficeren als zijnde een en dezelfde schuldeiser ondanks andere schrijfwijze van zijn (bij?)naam. Hij noemt dan als argument dat de burgelijke stand rammelde (Franse tijd of ervoor). Hij is nogal lang ongetrouwd en aannamende dat het “een gezonde Holandse jongen was”…
Afijn we zullen het wel nooit weten, maar ook onze tak heeft zoveel leuke feitjes (figureren in Vestdijks Anton Wachters reeks en de Persconferentie; het huisje van Foppe Asmus Lanen 52, Harlingen is nu een rijksmonument (als is het de vraag of het voor af na hem is herbouwd).
Ik stop nu ff, maar het zou misschien leuk zijn om eens contact te hebben. Ik zit bij ziggo en als je weet hoe je mijn achternaam spelt kun je met mijn voornaam ervoor en een punt ertussen wel een emailadres componeren.
Groetjes,
Arjan