22 01, 2012

Levertraan

2013-02-02T07:18:34+00:0022 januari 2012|7 Reacties

Wintertijd betekende vroeger, dat de fles met levertraan uit de kast werd gehaald. Als ik terugdenk aan die lepel van die gelige olie voor het slapen gaan, dan lopen bij deze vijftiger nog de rillingen over de rug. Bah . . ., vreselijk, die smaak die je nooit meer zult vergeten. En velen van u zullen dit kunnen beamen. Onze ouders wisten kennelijk ook wel dat het een vieze, weeë smaak was want de meeste kinderen kregen na deze ‘kindermishandeling’ een snoepje, pepermuntje of een koekje om de traansmaak enigszins te neutraliseren. Het verhaal was vroeger dat het goed voor de lichamelijke weerstand was. Teksten uit reclame advertenties luiden als volgt: ‘Er worden hogere eisen gesteld aan uw kinderen wanneer zij de lagere school verlaten en naar een middelbare school gaan: een grotere geestelijke inspanning en een sterker concentratievermogen. Ook het zo beruchte huiswerk speelt een belangrijke rol en er blijft maar weinig tijd over om in de buitenlucht te zijn. U zult maatregelen moeten nemen om uw kinderen lichamelijk en geestelijk op peil te houden. Hier schiet onze gewone voedsel te kort, vooral in de wintermaanden wanneer er weinig zon is. Slechts één middel helpt afdoende . . . ‘. Ja, en dat was die beruchte levertraan! Er wordt aangenomen dat levertraan een bloedverdunnende werking kan hebben, het risico op ontstekingen (zoals de ziekte van Crohn, artritis, psoriasis) kan verminderen en de kans op hartaandoeningen verkleint. Een oude visser vertelde eens dat hij door spierreuma zo goed als invalide is. Niets hielp. Ergens had hij nog een hoeveelheid levertraan liggen en gebruikte dat zes weken lang. Zijn bloedbezinksel daalde van 70 naar 30 en de pijn in vingers en schouders verdween. Levertraan voorkomt dat het bloed gaat stollen. Het is ook nuttig voor de behandeling van reuma en andere pijnlijke aandoeningen. Zo dom was die visser dus niet. De stoffen in levertraan verlagen eveneens de bloeddruk. De levertraan raakte in de jaren zeventig van de vorige eeuw uit de gratie omdat men dacht dat het uit de beschermde walvis werd gewonnen. Het werd echter uit kabeljauw gehaald. De beroemdste levertraan was die van Samuel Draisma van Valkenburg. Draisma opende in 1869 zijn levertraanfabriekje in de Doelstraat in Leeuwarden. De zaken gingen goed. Decennialang was Draisma van Valkenburg marktleider in Nederland. De fabriek sloot in 1974 haar deuren. Volgens mij herkennen de meeste lezers onder u nog de bekende fles met daarop die zwarte bootjes. Zo rond de jaren 1900 was deze levertraan in Barradeel verkrijgbaar bij L. Heukels in Minnertsga, in Tzummarum bij E. Zijlstra en R.J. Elzinga, in Oosterbierum bij M. Sietsma en in Sexbierum bij de wed. C.C. Knoll, in Pietersbierum bij J.S. Hibma en tot slot in Wijnaldum bij IJ. De Boer. Dus zijn er in de loop der jaren heel veel Barradeelsters met dit gelige goedje groot gebracht. Ik laat het hierbij; genoeg over levertraan . . . alleen die smaak al!  

21 01, 2012

Gezondheid in de winter (jaren ’50 vorige eeuw)

2013-03-15T18:30:39+00:0021 januari 2012|0 Reacties

Slecht geventileerde en vochtige woningen, onwetendheid over vitamines en goede voeding waren reden dat het vroeger, vooral in de winter, niet goed ging met de gezondheid. En natuurlijk ook het roken deed je niet goed. Iedereen rookte mee in de kamer. Baby’s, kinderen, ouders, pake’s en beppe’s, allemaal gehuld in hetzelfde blauwe rookgordijn. Een wekker was niet nodig, je hoorde wel als de heer des huizes scheurend en blaffend opstond. Om de keelpijn, en het hoesten te bestrijden waren er vele middeltjes in de handel. Maar om je preventief te wapenen tegen het onheil, kreeg je iedere avond voor het slapengaan een lepel van die ‘heerlijke’ levertraan en dan zonder tanden te poetsen naar bed. Omstreeks 1900 was dit product onder andere verkrijgbaar bij de volgende middenstanders in Barradeel: Minnertsga bij L. Heukels, Oosterbierum bij M. Sietsma, Sexbierum bij wed. C.C. Knoll en in Wijnaldum bij IJ. de Boer. Maar naast levertraan waren er ook andere middeltjes die gebruikt werden en afdoende moesten zijn bij verkoudheid. Bijvoorbeeld Gomballen die een ‘veelzijdige werking’ hadden bij mond- en keelaandoeningen. Dampo had hoestbonbons in de handel, maar ook een zalf die je moeder voor de nachtrust op je borst smeerde. De tranen sprongen je dan meteen in de ogen van dat sterke spul en je snakte naar adem.  Vader zeepte zijn gezicht in met de scheerkwast, moeder nam de Lux toiletzeep ter hand. Of al je klasgenootjes zich elke ochtend wasten was zeer de vraag, als je op de lucht afging. Ook andere tekenen leken soms op een wat gebrekkige persoonlijke hygiëne te wijzen. Bijvoorbeeld als een klasgenootje – die met die groene tanden – met gymles na zijn klompen ook zijn sokken uittrok en je eigenlijk geen enkel verschil zag.  

Ga naar de bovenkant