In september 2000 heb ik een artikel geschreven over Brouwers Stalinrichtingen en dat toen is gepubliceerd in de Bildts Post. Het artikel is later door Reimer Rauwerda gebruikt is in een boekje dat bij zijn afscheid als directeur van Brouwers Stalinrichtingen is gepubliceerd. Nu ik toch wat met de Brouwers in de weer ben (zie het vorige verhaal) leek het mij goed om het artikel uit 2000 hier ook maar te publiceren.

Boerderij aan de Stasjonstrjitte in Minnertsga

Als u uit de richting Marssum naar Leeuwarden rijdt en via het Europaplein, bij het FEC langs gaat, en dan over viaduct gaat, ziet u links beneden aan het spoor het bedrijf Brouwers Stalinrichtingen liggen. De naam Brouwers staat met grote letters bovenop het dak van het pand dus dat kan niet missen. Wat de meesten van u niet zullen weten, behalve sommige ouderen onder u, is dat de wortels van dit bedrijf liggen in Minnertsga.

Aan de huidige Stasjonstrjitte in Minnertsga stond voor 1880 nog geen enkele woning. Omdat van het stationsgebouw ook nog geen sprake was werd deze weg de Langdyk genoemd. De eerste bebouwing die plaats vond was de boerderij aan de oostkant van de straat die omstreeks 1880 vermoedelijk in opdracht van Simon Lammerts Brouwers is gebouwd.

Simon Lammerts was een zoon van de bekende Lammert IJsbrands Brouwers. Zijn naam is nog altijd verbonden aan het feit dat er op oudejaarsdag een uitdeling plaats vindt onder de weduwen van het dorp, het zgn. Brouwersfonds. Deze Lammert Brouwers had zes kinderen. Uit zijn eerste huwelijk met Tietje Freeks Dijkstra werd een kind geboren en uit het huwelijk met Akke Reisma werden vijf kinderen geboren. Simon werd uit het tweede huwelijk geboren op 29 november 1848 in Minnertsga en kreeg de handelsgeest van zijn vader mee.

Echtpaar Brouwers – Nieuwland gefotografeerd in de herfst van 1926

Simon werd koopman om de kost te verdienen en in 1877 trouwde hij op 28-jarige leeftijd met Nieskje Andries Nieuwland.  Nieskje haar ouders woonden in St. Annaparochie die daar een landbouwbedrijf hadden. De combinatie van handelsgeest en de kennis van de landbouw van zijn schoonvader zullen er wel toe geleid hebben dat het echtpaar een boerderij heeft laten bouwen aan de Stasjonstrjitte. De financiële middelen die nodig waren voor de bouw zullen wel geen probleem zijn geweest want vader Lammert (die een cichoreifabriek in Berlikum had) was goed vermogend. Ook aan de zijde van de familie Nieuwland zal wel geen gebrek aan geld zijn geweest.

Binnen een jaar na de huwelijksvoltrekking werd bij Simon en Nieskje het eerste kind geboren. Later worden in het gezin nog vijf kinderen geboren waarvan er enkele op zeer jonge leeftijd zijn overleden. Akke, Andrieske en Lammert zijn de enige kinderen die in het gezin overbleven. Simon was bouwboer maar bleef zich vooral bezighouden met de bewerking van vlas. In de boerderij had hij daarvoor veel machines staan die daar uitermate geschikt voor waren.

Lammert Simons Brouwers en Trijntje de Boer met hun kinderen: Grietje en Simon.

Zoon Lammert kon het kennelijk niet goed vinden om bij zijn vader te werken en verkoos om op 20-jarige leeftijd naar Amerika te gaan om daar eens te kijken en of hij zich daar kont ontwikkelen. Hij heeft bij verschillende bedrijven gewerkt om kennis op te doen. Toen hij plannen had gemaakt om weer naar zijn vaderland terug te keren brak in 1914 de Eerste Wereldoorlog uit. De plannen werden daarop gewijzigd en hij bleef vervolgens in Amerika. Hij liet zijn zuster Akke overkomen en is met haar toen daar een boerderij begonnen.

Lammert heeft in die tijd veel kennis opgedaan met het werken met boerengereedschappen en landbouwwerktuigen van de Amerikaanse firma Louden uit de staat Iowa. Na die Eerste Wereldoorlog in februari 1919 keerde hij weer huiswaarts, echter zonder zijn zuster Akke, die bleef achter in Grand Rapids. Op de terugweg importeerde Lammert de eerste gereedschappen en werktuigen van de firma Louden. Thuis aangekomen, heeft hij de meegenomen handel verkocht aan boeren. De eerste handel werd gedaan bij familieleden die ook boerenbedrijven hadden. Vervolgens werd er groots mee geadverteerd in de Leeuwarder courant.

Inmiddels waren Lammert zijn ouders de 70 gepasseerd en zijn vader zette de boerderij met de complete inventaris in de krant te koop. De ouders hadden in de gaten dat hun zoon geen boer zou worden en dat de handelsgeest, zoals die in de familie voorkwam, zegevierde bij hun zoon. Op 9 november 1920 zou de boerderij met de machines voor de vlasbewerking worden verkocht bij Wietze Kooistra in het café op de Hegebuorren. Kennelijk hebben vader en zoon nog eens gepraat want op 4 november verscheen een advertentie in de krant dat de verkoop van de boerderij niet door ging. Zoon Lammert had inmiddels de boerderij van zijn vader gekocht en breidde zijn handel uit. De werktuigen voor de vlas bewerking werden nog wel verkocht. In de boerderij aan de Stasjonstrjitte werd een werkplaats ingericht en vader en moeder Brouwers verhuisden naar Leeuwarden naar de Steijnstraat.

Lammert werd later officieel als agent aangesteld door de firma Louden uit Amerika om  voor hen hier in Nederland de zaken te behartigen. Een groot succes van de firma L.S. Brouwers werden de veedrinkbakken, hijstoestellen voor hooi en de koebeugels. Hoewel de Amerikaanse kwaliteit van de veedrinkbakken tegenviel -deze werden gemaakt van vrij dun plaatstaal- werd er besloten om eigen drinkbakken te laten maken. Brouwers liet ze van gietijzer maken en de naam werd er meteen voorop bij in gegoten. Zo ontstonden de ‘Brouwers no. 2, 3 & 4′. Dankzij onder meer de grote reclame advertenties in de krant en de kwaliteit van de producten werd het bedrijf steeds groter zodat er ook personeel moest worden aangenomen.

Mutaties in het personeel vonden er ook plaats. Nadat de toenmalige boekhouder ging trouwen en niet in Minnertsga wilde wonen vroeg Lammert aan de Minnertsgaaster beurtschipper Feike Vogel of die ook boekhouder wilde worden. Feike twijfelde eerst maar Lammert Brouwers zei: “Jo krije de kâns, bisykje it mar in pear moanne en dan sjogge wy wol fjierder”.

Lammert trouwde in 1921 met Trijntje de Boer van Huins. Het gezin werd verblijdt met twee kinderen: Simon Johannes en Grietje die door de Amerikaanse belevenissen doorgaans Grace werd genoemd. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog had het bedrijf een dermate omvang dat de aanvoer van materialen een probleem begon te worden. Het bedrijf verhuisde toen naar Leeuwarden en een aantal Minnertsgaaster werknemers verhuisden mee en bleven nog lang werkzaam bij de firma.

Na Lammert nam zijn zoon Simon Johannes de zaak over die inmiddels al lang gepensioneerd is en zo nu en dan eens op de zaak komt. Nadat ik eerst een telefoongesprek had met de heer Brouwers hebben we later een afspraak gemaakt. Ik moest maar eens op de zaak komen om een aantal zaken met elkaar te bepraten en kijken of er in het bedrijfsarchief nog wat te vinden was. Begin mei ben ik naar Leeuwarden geweest en hebben we samen op zijn grote kantoor een aangenaam gesprek gehad waarbij vele herinneringen werden op gehaald. Brouwers behartigd overigens alleen nog het onroerend goed vandaar dat hij er nog een kantoor heeft. Later op de middag kwam zijn directeur, de heer Rauwerda die inmiddels ook al met de vut is, langs en werden er nog meer herinneringen opgehaald.

Vanaf het viaduct in Leeuwarden het pand met de blauwe omlijsting is het pand waar Brouwers het bedrijf verder heeft uitgebouwd

Hoewel de firma is begonnen in Minnertsga met de import van Louden werktuigen uit Amerika, exporteert het bedrijf nu een groot deel van de omzet weer naar Amerika. De kwaliteit is beter en de mechanische ontwikkeling op het gebied van de landbouw is door de jaren heen achter gebleven ten opzichte van Nederland, aldus Brouwers. De veedrinkbak waar het bedrijf groot mee is geworden siert het beeldmerk van de firma.

 

Gerrit Bouma, september 2000